Rủi ro đầu tư chứng khoán và phòng ngừa rủi ro

Các nhà đầu tư cá nhân chiếm tỉ lệ trên 90% các nhà đầu tư trên thị trường. Bên cạnh một số nhà đầu tư đã thành công, không ít người đã thất bại, chán nản và rời bỏ thị trường do không lường hết được những rủi ro. Trước tình hình ấy, việc tìm kiếm các giải pháp giúp nhà đầu tư cá nhân hạn chế rủi ro là cần thiết.
Phân loại rủi ro trong đầu tư chứng khoán
*** Rủi ro từ bản thân nhà đầu tư
- Rủi ro do thiếu kiến thức phân tích, đầu tư theo cảm tính . Không hiếm trường hợp các loại chứng khoán đều đồng loạt giảm giá mạnh trong khi chỉ mấy ngày trước đó giá cao hơn 10 đến 15%, các nhà đầu tư vẫn tranh nhau đặt mua. Những tính toán dựa trên cơ sở phân tích thông tin, phân tích kỹ thuật đều không thể giải thích được diễn biến của thị trường trong những trường hợp này.
- Rủi ro do đầu tư theo đám đông
Trên thị trường chứng khoán Việt Nam rủi ro do đầu tư theo đám đông là rất lớn.
- Rủi ro do đầu tư theo tin đồn
Hầu hết các tin đồn đều mang dấu hiệu trục lợi, có chủ ý và chủ yếu nhắm vào các nhà đầu tư nhỏ lẻ thiếu bản lĩnh.
-Rủi ro do sử dụng đòn bẩy tài chính lớn
Khi thị trường khởi sắc rất nhiều nhà đầu tư trong nước đã mạnh dạn vay tiền để đầu tư chứng khoán nhằm tăng nhanh thu nhập, góp phần đẩy giá chứng khoán lên rất cao. Trong điều kiện rủi ro rất cao của thị trường chứng khoán Việt Nam, việc bán giải chấp khi giá chứng khoán xuống thấp làm cho mức độ suy sụp của thị trường càng thêm nghiêm trọng.
***Rủi ro từ những báo cáo thị trường của các tổ chức phân tích đánh giá tín nhiệm
Thị trường đã không ít lần nghiêng ngả theo các đánh giá, nhận định của của các tổ chức đầy danh tiếng trong và ngoài nước như HSBC hay SSI...
-Rủi ro từ chất lượng dịch vụ của các công ty chứng khoán
Tại Việt Nam, chất lượng nguồn nhân lực của nhiều công ty chứng khoán còn rất hạn chế khiến sự tư vấn hay cung cấp thông tin từ nhân viên cho khách hàng nhiều khi rất hời hợt và thiếu chính xác.
Công nghệ ở một số công ty chứng khoán không đáp ứng yêu cầu dễ dẫn đến việc chậm trễ trong đặt lệnh và hủy lệnh, nghẽn mạng trong quá trình giao dịch… làm mất cơ hội và gây rủi ro cho nhà đầu tư.
Lạm dụng nghiệp vụ tự doanh và kẽ hở luật pháp cũng như thiếu đạo đức nghề nghiệp.
*** Rủi ro từ Sở giao dịch chứng khoán
Do còn thiếu kinh nghiệm, Sở giao dịch chứng khoán thiết lập các chính sách quản lý thị trường chưa đầy đủ, chưa chính xác, chưa đủ tính răn đe đã tạo ra một thị trường không minh bạch, không lành mạnh… gây rủi ro cho nhà đầu tư.
*** Rủi ro từ tổ chức lưu ký
Công nghệ của tổ chức lưu ký chậm được nâng cấp, không đáp ứng yêu cầu dễ dẫn đến việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho khách hàng còn chậm trễ. Cho đến nay, việc chuyển giao chứng khoán vẫn còn chờ T+3 gây thiệt hại về thanh khoản cho nhà đầu tư.
Với khả năng nắm được số dư tiền và chứng khoán của từng tài khoản, Trung tâm lưu ký chứng khoán có trong tay những thông tin quan trọng bậc nhất trên thị trường.
*** Rủi ro từ các công ty niêm yết
- Rủi ro do đầu tư tài chính, đầu tư chéo lớn
Sử dụng đòn bẩy tài chính cao, vay mượn quá đà nhằm mở rộng các hoạt động kinh doanh không hiệu quả có thể đặt doanh nghiệp vào nguy cơ mất khả năng kiểm soát. Khi thị trường sụt giảm, chỉ cần một mắt xích bị thua lỗ khiến cho thị giá giảm thấp hơn giá gốc mà các công ty trong chuỗi liên kết nắm giữ, các công ty này buộc phải trích lập dự phòng rủi ro giảm giá theo luật định gây rủi ro lớn cho nhà đầu tư.
- Rủi ro trích lập dự phòng tỷ giá
Các doanh nghiệp phải nhập khẩu nguyên liệu hay vay vốn nước ngoài lớn có rủi ro trích lập dự phòng tỉ giá là rất đáng lưu ý.
- Rủi ro từ tình hình công bố thông tin của các công ty niêm yết
Nhiều công ty công bố thông tin sai lệch lớn giữa trước và sau kiểm toán. Có công ty báo cáo lãi lớn nhưng khi kiểm toán mới lộ ra lãi không đáng kể hoặc lỗ nhiều hơn con số đã báo cáo trước đó. Cũng có công ty đang lỗ hóa lời.
*** Rủi ro từ môi trường kinh tế vĩ mô trong nước
Thâm hụt thương mại không ngừng gia tăng, lạm phát luôn luôn là mối đe dọa. Đó là những biểu hiện rõ nét nhất về tính bất ổn của kinh tế vĩ mô. Điều này tiềm ẩn những rủi ro lớn và thường xuyên cho thị trường chứng khoán.
*** Rủi ro chính sách
Sự thay đổi thường xuyên các luật thuế như thuế thu nhập, thuế tài nguyên, thuế nhập khẩu, thuế môi trường; Chính sách về tiền lương tối thiểu; Chính sách bảo vệ môi trường … làm tăng chi phí đầu vào của các doanh nghiệp, làm giảm thu nhập của nhà đầu tư. Chính sách ngoại hối chưa ổn định gây nguy cơ rủi ro về tỷ giá. Chính sách lãi suất làm gia tăng chi phí của doanh nghiệp, làm giảm giá các loại chứng khoán. Chẳng hạn, đầu năm 2008, với các biện pháp mạnh nhằm kiềm chế lạm phát, Ngân hàng nhà nước Việt Nam đã tăng lãi suất cơ bản từ 8,25% lên 14%. Chính điều này đã làm cho VN-Index sụt giảm liên tục từ 1100 điểm xuống còn 496 điểm.
*** Rủi ro từ môi trường tự nhiên
Việt Nam nằm trong vùng có nhiều hạn hán, bão, lũ. Các công ty nằm ở các tỉnh miền trung và các tỉnh miền núi phía bắc có nguy cơ rủi ro khá cao do bão và lũ quét. Các công ty hoạt động trong ngành khai thác và nuôi trồng thủy sản trên biển cũng có nguy cơ rủi ro lớn từ các trận bão biển. Các công ty hoạt động trong lĩnh vực chăn nuôi cũng thường xuyên đối mặt với các rủi ro về dịch bệnh.
-Rủi ro từ môi trường kinh tế quốc tế
Nền kinh tế Việt Nam có ñộ mở rất lớn nên phụ thuộc rất nhiều vào các thị trường xuất khẩu. Vì vậy những bất ổn từ môi trường kinh tế quốc tế có ảnh hưởng khá rõ đến rủi ro trên thị trường chứng khoán Việt Nam như khủng hoảng nợ tại các nước Châu Âu, đặc biệt là từ Hy lạp loang ra trong năm 2010.
***Giải pháp đối với các nhà đầu tư cá nhân
****Các giải pháp chung
Để hạn chế rủi ro trong đầu tư chứng khoán nói chung, nhà đầu tư cần được trang bị kiến thức về thị trường và các kỹ thuật phân tích các thành tố của thị trường chứng khoán như:
- Phân tích môi trường vĩ mô trong và ngoài nước.
- Phân tích mối liên hệ giữa thị trường chứng khoán với các thị trường tài chính khác.
- Phân tích các công ty niêm yết: Cần chú ý phân tích làm rõ các khía cạnh như lợi thế cạnh tranh, năng lực quản trị công ty, tình hình tài chính công ty, chu kỳ ngành.
- Xác định đúng giá trị nội tại của cổ phiếu và hiểu rõ bản chất sự dao động giá trên thị trường chứng khoán.
- Phân tích và lựa chọn thời điểm mua bán có lợi nhất.
- Lựa chọn quan điểm đầu tư một cách nhất quán.
-Các giải pháp cụ thể
Đầu tư theo danh mục ñể kiểm soát rủi ro phi hệ thống
+ Giải pháp tốt nhất để kiểm soát rủi ro phi hệ thống là nhà đầu tư nên đầu tư theo danh mục gồm nhiều cổ phiếu chứ không nên đầu tư dồn hết vào 1 cổ phiếu.
+ Chọn đưa vào danh mục đầu tư nhiều loại cổ phiếu ở các ngành, các lĩnh vực khác nhau với các qui mô khác nhau để phân tán rủi ro, loại bỏ rủi ro phi hệ thống.
- Kiểm soát rủi ro phi hệ thống có tính bất thường bằng cách sớm phát
hiện và loại bỏ các mã cổ phiếu có nguy cơ rủi ro bất thường của các công ty niêm yết. Nhà đầu tư chỉ có thể kiểm soát các rủi ro phi hệ thống bất thường này bằng các giải pháp sau:
+ Phải thường xuyên thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau về các công ty niêm yết có trong danh mục, đặc biệt là các báo các tài chính có kiểm toán. Kịp thời loại bỏ khỏi danh mục đầu tư những mã cổ phiếu có nguy cơ rủi ro bất thường cao như hỏa hoạn, thiên tai, gian lận tài chính, công bố thông tin tài chính sai để gian lận, lãnh đạo chạy theo các dự án đầu tư có rủi ro cao do suy giảm trách nhiệm quản trị công ty, lãnh đạo công ty thực hiện các mánh khóe lừa đảo, lãnh đạo công ty cờ bạc….
+ Hạn chế đầu tư vào những doanh nghiệp có tình hình đầu tư tài chính và đầu tư chéo lớn, đầu tư tràn lan sang các ngành nghề không cốt lõi.
Lựa chọn mã cổ phiếu đưa vào danh mục đầu tư dựa trên hệ số bê-ta để kiểm soát rủi ro hệ thống và có được mức sinh lợi cao nhất có thể.
Kiểm soát rủi ro danh mục bằng cách quản trị năng động danh mục:
+ Thường xuyên điều chỉnh một cách chủ động danh mục đầu tư bằng cách bán hoặc mua các chứng khoán trong danh mục cho phù hợp với những biến chuyển của thị trường.
+ Luôn duy trì một lượng tiền mặt thích hợp để có khả năng xử lý trước các tình huống biến động của thị trường nhằm làm giảm bớt tác động rủi ro của nó. Theo kinh nghiệm của các nhà đầu tư lớn trên thế giới, tỉ lệ đó trung bình khoảng từ 20-30%. Khi xuất hiện “biên độ hơn giá” để bán hấp dẫn thì bán ra để tăng tỉ lệ tiền mặt. Khi xuất hiện “ biên độ an toàn” để mua hấp dẫn thì mua vào để giảm tỉ lệ tiền mặt.
+ Cân nhắc đầu tư một tỉ lệ nhất định vào chứng khoán có nguồn thu cố định như trái phiếu công ty hay trái phiếu chính phủ cũng là một lựa chọn tốt để tăng tính năng động trong quản trị danh mục đầu tư tương tự như một tỉ lệ tiền mặt nói trên.
***Kiểm soát thành phần rủi ro hệ thống thị trường trong rủi ro danh mục đầu tư:
+ Cần phải không ngừng nâng cao kiến thức về kinh tế vĩ mô. Thường xuyên
cập nhật thông tin về môi trường kinh tế vĩ mô, môi trường chính trị. Đặc biệt chú ý đến tính chu kỳ của nền kinh tế. Nâng cao kỹ năng phân tích thông tin về môi trường kinh tế vĩ mô, môi trường chính trị và các tác động chính sách. Nếu không, cần sử dụng các dịch vụ tư vấn của các công ty chứng khoán có uy tín.
+ Chú ý sự biến động của các biến vĩ mô có tác động đã được kiểm định đến rủi ro hệ thống thị trường chứng khoán Việt Nam như lạm phát, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu, mức độ tăng trưởng nóng của GDP, tỉ lệ nhập siêu trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu vào các thời điểm chuẩn bị công bố thông tin hằng quí của Tổng cục thống kê.
+ Chú ý tác động của biến chính sách lãi suất cơ bản của ngân hàng nhà nước đến rủi ro hệ thống thị trường vào các thời điểm chuẩn bị công bố thông tin lãi suất cơ bản của Ngân hàng nhà nước Việt Nam.
+ Thường xuyên theo dõi diễn biến chỉ số giá chứng khoán của các thị trường chứng khoán khác trên thế giới. Trong ñó, chú ý sự biến động của thị trường chứng khoán Trung Quốc và Mỹ là hai thị trường có ảnh hưởng rõ nhất đến rủi ro trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên cần lưu ý, sự ảnh hưởng này rất nhẹ chỉ chiếm khoảng 10% biến động của VN-Index. Do đó, nhà đầu tư không nên bán tháo hay đổ xô mua vào với giá cao theo các biến động giá trên các thị trường này.
+ Cần rèn luyện bản lĩnh đầu tư, kiên trì với chiến lược đầu tư đã lựa chọn,
hạn chế đầu tư theo tâm lý đám đông. Nâng cao kỹ năng phân tích kỹ thuật dựa trên diễn biến giá và khối lượng giao dịch ñể hạn chế rủi ro tâm lý đám đông.
+ Hạn chế sử dụng đòn bẩy tài chính trong trường hợp thị trường có độ rủi ro cao và còn nhiều bất ổn.
+ Tỉnh táo với các thông tin không chính thức, nên có sự phân tích, đối chiếu thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để đưa ra những nhận định chính xác.
Bằng cách phán đoán sớm khả năng diễn biến xấu của nền kinh tế có thể giảm thành phần rủi ro hệ thống thị trường trong rủi ro của danh mục đầu tư bằng cách tăng tỉ trọng tiền mặt và các tài sản đầu tư phi rủi ro trong danh mục theo mức độ tiến triển xấu của nền kinh tế.