Bài phân tích hay bên diễn đàn Kinh tế , mời các bác tham khảo

Bài phân tích hay bên diễn đàn Kinh tế , mời các bác tham khảo

Khủng hoảng thanh khoản và những giải pháp ngắn hạn

Trong hai tháng qua, các ngân hàng thương mại của Việt Nam lâm vào tình trạng thiếu thanh khoản chưa từng có. Chính sách thắt chặt tín dụng để giảm lạm phát thì lại thổi bùng lạm phát trong ngắn hạn. Bài viết này chỉ tập trung vào vấn đề thanh khoản ở ngắn hạn, cố gắng trả lời những câu hỏi sau: Khủng hoảng thanh khoản là gì? Tại sao nó diễn ra đúng vào lúc tăng trưởng đang ở mức kỉ lục và hậu quả của nó? Tình trạng thiếu thanh khoản xảy ra với những ngân hàng nào và tại sao? Đến khi nào khủng hoảng thanh khoản mới chấm dứt? Liệu Ngân hàng Nhà nước có thể đạt được mục tiêu rút tiền về để giảm lạm phát hay không, và nên làm gì trong ngắn hạn?

PHẦN 1: KHỦNG HOẢNG THANH KHOẢN VÀ HẬU QUẢ

Khủng hoảng thanh khoản là gì

Khủng hoảng thanh khoản của hệ thống ngân hàng xảy ra khi vì một lý do nào đó, các ngân hàng thương mại không còn tiền mặt để cho vay và trả nợ đến hạn, mà không vay được trên thị trường liên ngân hàng.

Khủng hoảng thanh khoản thường là hệ quả đi kèm của một khủng hoảng nợ xảy ra trước đó, nhưng đôi khi là hậu quả của việc thắt chặt tiền tệ quá đột ngột. Chẳng hạn, từ 9/8/2007, trong không đầy một tháng, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đã phải bơm khoảng 200 tỉ USD vào hệ thống ngân hàng để tránh khủng hoảng thanh khoản, hậu quả của cuộc khủng hoảng nợ vay mua nhà dưới chuẩn trước đó. Ngược lại, ở Việt Nam, trước khi có tình trạng khủng hoảng thanh khoản hiện nay, chưa hề có dấu hiệu khủng hoảng nợ trong hệ thống ngân hàng, mặc dù rủi ro tiềm ẩn là có. Khủng hoảng thanh khoản nếu không đi kèm với khủng hoảng nợ thì dễ chữa trị. Chỉ cần Ngân hàng Nhà nước bơm thêm tiền vào hệ thống liên ngân hàng đúng lúc và đúng liều lượng, giữ lãi suất liên ngân hàng ở mức ổn định.

Thắt chặt tiền tệ là đúng và không tránh khỏi

Chính sách tín dụng nới lỏng của NHNN (từ năm 2003 đến 2007, cung tiền tăng 25% mỗi năm trong khi giữ lãi suất và tỉ lệ dự trữ bắt buộc không đổi) đã khiến lạm phát liên tục ở mức cao, và nhảy vọt đến trên 12% vào cuối 2007. Tổng dư nợ giữa 2007 là gần 1000 nghìn tỉ đồng, tăng hơn ba lần so với 2003 và bằng khoảng 90% GDP 2007!

Với lãi suất thực âm (giá vốn quá rẻ), các nhà đầu tư phóng tay vay tiền đầu tư vào bất động sản (và ở quy mô nhỏ hơn, vào chứng khoán) bất chấp rủi ro tín dụng khi lãi suất tăng và khả năng suy thoái của thị trường này.

Các ngân hàng hưởng lợi lớn từ cơn lốc đầu tư này, nên tốc độ cho vay tăng rất nhanh.
Ngân hàng càng năng động thì tăng trưởng tín dụng càng cao (70% trong khối ngân hàng cổ phần, và 20% trong khối ngân hàng quốc doanh trong năm 2007). Các ngân hàng, dù biết rủi ro trong các dự án vay trong giai đoạn bùng nổ, nhưng cũng hưởng lợi từ đó, nên họ không đủ động cơ để hạn chế rủi ro thất bại của dự án vay, đẩy rủi ro về phía người gửi tiền. Các ngân hàng cũng không tính đến rủi ro lãi suất, nên dùng vốn đi vay ngắn hạn để cho vay dài hạn.

Sự thiếu vắng hoàn toàn các công ty độc lập đánh giá rủi ro đã làm cho hệ thống ngân hàng không có con mắt canh chừng phạt điểm khi các ngân hàng chấp nhận quá nhiều rủi ro, đồng thời khiến doanh nghiệp và người dân mơ hồ về rủi ro của việc tăng trưởng tín dụng ồ ạt.

Trong tình trạng thiếu kiểm soát của thị trường như thế, thì người ghìm cương cuối cùng chính là Ngân hàng Nhà nước. Nhưng NHNN, vốn không độc lập với các chính trị gia-những người luôn muốn tăng trưởng- đã không thể làm gì nhiều: Bằng cách kìm giữ lãi suất danh nghĩa không nhúc nhích trong vòng mấy năm liền, dường như NHNN đã từ bỏ vũ khí chính của mình trong cuộc chiến chống lạm phát. Không những thế, với tốc độ tăng cung tiền tăng hàng năm 25-35%, gấp nhiều lần tốc độ tăng trưởng kinh tế, NHNN đã chủ động tiếp tay cho lạm phát, một thứ thuế đánh vào người gửi tiết kiệm để tài trợ cho giới đầu tư thông qua vốn giá rẻ, nhằm thúc đẩy tăng trưởng. Đời sống của những người ăn lương (công chức và công nhân) gặp nhiều khó khăn, và đình công là hệ quả tất yếu của lạm phát.

Thắt chặt tiền tệ - Cơ hội của Ngân hàng Nhà nước

Trước sức ép của lạm phát và lo ngại rủi ro quá lớn từ các khoản cho vay bất động sản và cổ phiếu, từ giữa năm 2007, NHNN dường như đã bớt phải chịu sức ép tăng trưởng. Sau nhiều năm, NHNN lại có cơ hội có được quyền lực thực sự mà đáng lẽ nó phải được hưởng.

Trên thực tế, NHNN đã có những động thái mạnh mẽ nhằm rút tiền ra khỏi lưu thông: tháng 6/2007, NHNN đã điều chỉnh tăng tỉ lệ dự trữ bắt buộc lên gấp đôi đối với cả nội tệ. Tuy vậy, lạm phát không giảm mà còn tăng vọt, lên tới 14%/năm trong tháng 1/2008, có lẽ là hậu quả của việc tăng cung tiền mua USD trong năm 2007.

Cuối tháng 1/2008, Ngân hàng Nhà nước thông báo điều chỉnh các lãi suất cơ bản, tái cấp vốn và chiết khấu; Ngày 13/2, NHNN thông báo sẽ phát hành 20,3 nghìn tỷ đồng tín phiếu NHNN bắt buộc đối với 41 NHTM. Đây có lẽ là quyết định gây ra cú sốc cho thanh khoản của hệ thống ngân hàng, vốn đã khá khó khăn từ cuối 2007. Có lẽ do đã cho vay đến hết hạn mức, các ngân hàng thương mại bắt đầu cuộc chạy nước rút để kiếm đủ tiền mặt trả cho tín phiếu, VNIBOR lại tăng vọt.

Khủng hoảng thanh khoản do thắt chặt quá nhanh và tác dụng ngược

Vào tháng 2/008, khi ngân hàng áp đặt bán 20 nghìn tỉ đồng tín phiếu thì các ngân hàng chỉ có mấy tuần để thu khối lượng tiền rất lớn này, trong khi lượng tiền mặt đang có trong hệ thống ngân hàng không còn nhiều. (Trước đó, các ngân hàng đã phải huy động thêm 10 nghìn tỉ đồng để bổ sung vào dự trữ bắt buộc, vừa tăng thêm 1%). Hệ quả tức thời của việc này là các ngân hàng, do không huy động kịp vốn nên phải vay nóng trên thị trường liên ngân hàng để tránh mất thanh khoản, đẩy lãi suất VNIBOR lên rất cao. Việc NHNN hất chi phí rút tiền về phía các ngân hàng thương mại đã và đang gây thiệt hại cho các ngân hàng, vừa phải vay lãi suất cao để mua tín phiếu lãi suất thấp, vừa không đủ tiền để cho vay theo kế hoạch.

Không những thế, biện pháp nhằm giảm lạm phát trong trung hạn này lại đẻ ra lạm phát dữ dội trong ngắn hạn (chỉ trong 2 tháng đầu năm, lạm phát đã lên tới 6%). Muốn giữ cho hệ thống ngân hàng không lâm vào tình trạng mất thanh khoản, NHNN lại phải bơm tiền ra liên tục, ngược hẳn với ý định thu tiền về ban đầu. Chỉ trong 1 tuần vừa rồi, NHNN đã phải bơm 33 nghìn tỉ đồng vay ngắn hạn vào hệ thống liên ngân hàng, gấp 1,5 lần số lượng tiền định rút về qua tín phiếu bắt buộc.

Chừng nào mà các ngân hàng chưa thu đủ 20 nghìn tỉ đồng từ người dân để mua tín phiếu NHNN, thì tình trạng thiếu thanh khoản vẫn còn. Mỗi khi lượng tiền cho vay ngắn hạn của NHNN đáo hạn thì thiếu thanh khoản sẽ lại diễn ra, và NHNN vẫn phải bơm tiền đều đặn vài ngày hay một tuần một lần như vừa qua để các ngân hàng thương mại ?ocầm hơi?. Điều này cũng tương tự như làm cho con nghiện bị sốc quá nặng vì cắt thuốc quá nhanh, rồi lại tiêm thuốc phiện để cho anh ta khỏi chết.

Mặt khác, việc bơm tiền dồn dập vừa qua đang khiến cho NHNN dần ?ohết đạn?, tác động xấu đến tính khả tín của cam kết chống lạm phát của NHNN trong năm nay: Chỉ trong 2 tháng đầu năm, NHNN đã sử dụng hết gần một nửa hạn mức tiền đồng được phép đưa ra lưu thông cho năm 2008. Điều này lại dẫn đến kì vọng của người dân về lạm phát trong năm 2008 không giảm như mong muốn, và đến lượt nó, lại làm cho nhiệm vụ của NHNN thêm khó khăn.

Cuối cùng, nguy cơ vỡ nợ kĩ thuật của một vài ngân hàng tuy chưa lớn, nhưng sẽ tăng nhanh nếu tình trạng khủng hoảng thanh khoản kéo dài. Một khi lòng tin của người gửi tiền vào hệ thống ngân hàng giảm sút quá lớn, họ sẽ đổ xô đến ngân hàng để tranh nhau rút tiền gửi, làm sụp đổ toàn hệ thống.