Bi quan hay bi kịch ??othiên nga đen???

?oThiên nga đen?
Tất cả chúng ta đều nhắm mắt làm ngơ trước các biến cố hiếm hoi và cứ ảo tưởng mình có thể tiên đoán mọi rủi ro, mọi cơ hội.

Con người có thể tính toán chính xác đến từng giây lúc nào có nhật thực nhưng chịu, không thể dự báo chính xác ngày mai giá chứng khoán sẽ như thế nào. Bởi mọi quy luật kinh tế đều phải chiếu qua lăng kính tâm lý con người để rồi biến đổi khôn lường như chiếc kính vạn hoa.

Dự báo kinh tế bấy lâu nay còn tương đối chính xác do người ta cùng chia sẻ một niềm tin rằng nếu làm như thế này sẽ có kết quả như thế kia. Chẳng hạn, nếu hạ lãi suất, người dân sẽ vay tiền làm ăn nhiều hơn. Nay bỗng khủng hoảng kinh tế tài chính nổ ra, mọi giá trị bị đảo lộn, niềm tin biến mất, và mọi dự báo hóa ra đều trật lất! Lúc giá dầu thô vọt lên đỉnh 147 Đô la/thùng, có ai dám nói nó sẽ rớt xuống dưới mức 50 Đô la chỉ trong vòng bốn tháng?

Chẳng lạ gì khi cuốn ?oThiên nga đen? của Nassim Taleb được xuất bản vào tháng 5/2007, có vô số bài điểm sách chê bai tác giả đủ điều và cũng chẳng lạ gì đến cuối năm 2008, hàng chục bài báo nhắc đến nó như một dấu ấn của một thiên tài suýt bị bỏ sót!

Đến nay ?oThiên nga đen? bán được trên 370.000 cuốn ở Mỹ và Anh, đang được dịch ra 27 thứ tiếng và liên tục nằm trên danh sách sách bán chạy nhất của tờ New York Times trong 17 tuần liền.

Tư tưởng chủ yếu của Taleb, một giáo sư toán tài chính tại trường New York University, có thể tóm gọn trong một câu: tất cả chúng ta đều nhắm mắt làm ngơ trước các biến cố hiếm hoi và cứ ảo tưởng mình có thể tiên đoán mọi rủi ro, mọi cơ hội.

Taleb tin rằng nhà đầu tư thường bỏ qua nguy cơ thị trường biến động mạnh, đặc biệt trong suốt thời gian dài kinh tế phát triển ổn định. Ông viết: ?oChúng ta cứ gán thành công cho sự tài tình của bản thân còn thất bại là do biến cố ngoại lai, nằm ngoài tầm kiểm soát?.

Ông cho rằng các biến cố lớn thường xảy ra trong tài chính hơn ở ngoài đời và đưa ra ví dụ: ?oNếu ta lấy ngẫu nhiên từ dân số toàn cầu hai người có chiều cao tổng cộng là 3,4 mét. Xác suất mỗi người cao bao nhiêu? 3 mét và 0,4 mét? Làm gì có, xác suất cao nhất là 1,7 mét và 1,7 mét.

Nhưng trong tài chính, sự việc lại ngược lại. Nếu cũng lấy ngẫu nhiên từ dân số toàn cầu hai người có tổng tài sản là 14 triệu bảng Anh. Không lẽ xác suất dễ xảy ra nhất là mỗi người có 7 triệu bảng? Cũng làm gì có, thông thường là 5.000 bảng một bên và bên kia là 14 triệu bảng trừ bớt 5.000 bảng?.

Vì sao sách có tựa đề là ?oThiên nga đen?? Đã có thời ai cũng nghĩ thiên nga toàn màu trắng cho đến lúc các nhà thám hiểm khám phá thiên nga đen ở Úc. ?oThiên nga đen? là ẩn dụ chỉ những điều không ai nghĩ sẽ xảy ra nhưng vẫn có khả năng xảy ra.

Sách phát hành chỉ mấy tháng là cuộc khủng hoảng tài chính, bắt đầu từ các khoản nợ dưới chuẩn trên thị trường địa ốc, nổ ra. Chứng khoán toàn cầu chao đảo từ đó đến nay. Và Taleb trở nên nổi tiếng - khủng hoảng càng lan rộng ở mức độ gây kinh ngạc chừng nào, ông càng nổi tiếng chừng đó.

Không chỉ viết sách, Taleb còn thực hành ngay điều mình tin tưởng. Ông hùn hạp mở một quỹ đầu cơ phòng hộ Universa Investment mà chiến lược kinh doanh dựa nhiều vào những điều ông viết, đặc biệt là phải làm gì để ?otận dụng cơ hội? khi thị trường tụt dốc. Quỹ này có nhiều quỹ riêng và trong tháng 10/2008 đầy biến động, chúng đều tăng trưởng từ 65-115% trong khi các quỹ khác thua lỗ nặng nề.

Quay trở lại lý thuyết ?oThiên nga đen?, Taleb cho rằng con người có xu hướng bỏ qua các biến cố lớn với xác suất thấp bởi ?ocác chuyên gia? thường đưa ra dự báo dựa vào các mối liên hệ đã được quan sát trong quá khứ. Ông chia các hiện tượng thành hai loại và đặt tên chúng là Mediocristan (Bình thường) và Extremistan (Cực độ).

Loại Mediocristan thường có độ ngẫu nhiên thấp như chiều cao, cân nặng, chỉ số IQ, thu nhập của giáo viên; còn loại Extremistan có độ ngẫu nhiên cao có sự phân bổ khác thường không tiên đoán được như tài sản, dân số của các thành phố, thiệt hại do động đất, giá hàng hóa và chứng khoán.

Ví dụ, lấy một nhóm 100 người ngẫu nhiên, thêm vô anh chàng cầu thủ bóng rổ Yao Ming cao kều, chỉ số chiều cao bình quân của nhóm sẽ tăng chút ít nhưng không đáng kể. Cũng nhóm 100 người này, bổ sung thêm tỉ phú Bill Gates thì bỗng nhiên, tài sản bình quân của nhóm sẽ tăng đột ngột. Như vậy chiều cao của Yao Ming là loại Mediocristan còn tài sản của Bill Gates thuộc loại Extremistan.

Tiến bộ xã hội, nhất là do khoa học kỹ thuật, đã làm loại Extremistan xuất hiện nhiều hơn và liên quan đến con người nhiều hơn. Ví dụ, trước khi có công nghệ thu âm, thu nhập của ca sĩ được phân bổ đều hơn bây giờ. Taleb tin rằng bộ não con người phù hợp với một thế giới đơn giản hơn là thế giới phức tạp như ngày nay. Con người vẫn có xu hướng thấy, tin và nhớ lâu những dữ kiện củng cố suy nghĩ của chúng ta, những sự kiện phù hợp với dự phóng của con người về tương lai.

Cũng đúng là các nhà phân tích chứng khoán hành động rất buồn cười. Họ có thể cho rằng chứng khoán tăng giá vì Obama đắc cử và hôm sau nói ngược lại chứng khoán giảm do Obama sắp lên làm tổng thống - tức diễn giải sự kiện theo suy nghĩ chủ quan.

Giả dụ, một phụ nữ có thai đi qua, đối với người quan sát, đứa bé là con trai hay con gái hoàn toàn là điều ngẫu nhiên nhưng đối với bà mẹ (đã đi siêu âm) thì giới tính của con mình đã là chuyện đương nhiên. Ngẫu nhiên và đương nhiên cùng nằm trong một sự việc, chỉ khác ở góc nhìn nhưng không ai chịu nhìn từ nhiều góc độ.

Sự thành công của cuốn ?oThiên nga đen? đem đến cho Taleb nhiều ?obiến cố bất ngờ? - nói theo ngôn ngữ của ông. Trước tiên là một hợp đồng viết tiếp cuốn khác, có thể có tựa đề Tinkering (Chỉnh sửa) với tiền ứng trước lên đến 4 triệu Đô la. Cuốn này bàn về chuyện làm thế nào để sống trong một thế giới chúng ta không hiểu hết.

Hiện nay ai muốn mời Taleb đến nói chuyện, xin trả một buổi như thế chừng 60.000 Đô la. Khách hàng lại không thiếu, kể cả NASA, nhờ Taleb bày cách xác định con ?othiên nga đen? trong việc chuẩn bị các chuyến bay vào vũ trụ; Cơ quan phòng chống hỏa hoạn của Mỹ muốn ông nói về xác suất cháy rừng?

Mới tháng 12/2007, Taleb đứng trước chừng 30 viên chức cao cấp của Ngân hàng Société Générale của Pháp và thẳng thừng cảnh báo, việc sáp nhập nhiều ngân hàng trong những năm qua đã đưa đến số lượng ngân hàng ít hơn nhưng quy mô lớn hơn nên độ tập trung rủi ro cũng cao hơn. Như thế xác suất ngân hàng thua lỗ nặng nề vì biến cố không lường trước lại cao hơn chứ không giảm đi.

Chỉ sáu tuần sau đó, Société Générale báo cáo thua lỗ 4,9 tỉ euro, mức thua lỗ cao nhất của một ngân hàng cho đến lúc đó. Có lẽ sự chao đảo của hệ thống ngân hàng toàn cầu càng minh chứng cho tiên đoán này.

Những phê phán của giới học thuật nhắm vào Taleb tập trung vào một số điểm như đã từng có nhiều sách viết về xác suất các biến cố bất thường, chuyện Taleb nói không gì mới, chỉ gặp may là đúng thời.

Một số bài điểm sách chê trách Taleb dùng lối văn trịch thượng, mỉa mai đủ hết mọi giới học giả. Nhiều người trong giới tài chính cho rằng tính toán dự báo tài chính luôn liên tục cập nhật thông số mới để đưa ra dự báo mới chứ không làm lơ như cáo buộc của Taleb. Nhưng cập nhật vẫn là dựa vào quá khứ, nên không dự báo được những cái không bình thường hay cực độ mà Taleb nói tới.

Thật ra, cái thiếu dễ thấy nhất của ?oThiên nga đen? là chỉ nói khơi khơi những hiện tượng Taleb quan sát được chứ không đưa ra giải pháp gì, ngoài chiến lược ?ođánh quả? trên thị trường chứng khoán. Và những quan sát đó, nhiều cái rất bất ngờ và đầy tính thuyết phục, đã làm nên sức hút của cuốn sách.

Thế nhưng ý nghĩa của cuộc sống này là gì nếu không phải là sự ngẫu nhiên của số phận và từ đó mới có sức mạnh của niềm tin. Giả sử lý giải của Taleb là đúng, có lẽ chẳng ai chịu ra sức vì một cái tương lai mà họ cho rằng họ có quyền hướng đến theo ý chí và nỗ lực bản thân của họ.

Cũng đã có nhiều cuốn tiểu thuyết dựa vào ý tưởng có người biết trước được tương lai nhưng tất cả cuối cùng đều muốn từ bỏ khả năng này vì với họ, cuộc sống không còn chút xíu gì ý nghĩa nữa khi ta biết rõ từng giây sau sẽ như thế nào. Ngay cả trong chiến lược làm ăn theo kiểu ?oThiên nga đen?, hình ảnh một quỹ đầu cơ cứ chăm chăm đợi thị trường biến động để hưởng lợi cũng chẳng khác gì hình ảnh bầy quạ đen chăm chăm chờ chiến tranh xảy ra.

Thị trường xáo động khi mọi người mất niềm tin - vấn đề niềm tin này có thỏa đáng hay không là chuyện khác- và cả xã hội toàn cầu cũng sẽ rơi vào bất ổn nếu mọi người không còn tin vào hệ quả của hành vi từng được điều kiện hóa qua mấy ngàn năm tiến hóa. Và sức mạnh của nhân loại nằm ở chỗ họ biết điều chỉnh niềm tin để dần dần hướng đến cái tốt hơn, công bằng hơn và phổ quát hơn.

* Universa phòng hộ như thế nào?
Trong giao dịch chứng khoán, có một hình thức giao kết trong đó một bên được quyền bán (nhưng vẫn giữ quyền không bán) một loại chứng khoán nào đó với giá ấn định có hiệu lực cho đến một thời điểm trong tương lai (put option). Đổi lại, người mua quyền này phải trả phí cho người kia.

Vào thời điểm thị trường ổn định, mức phí này rất thấp nên Universa thu gom chúng và chịu mức lỗ không đáng kể. Lúc thị trường lao dốc như những tháng vừa rồi, Universa hốt bạc vì họ có thể mua chứng khoán với giá thấp trên thị trường để thực hiện quyền bán với giá cao.

Chiến lược này sẽ hòa vốn hay lỗ ít trong hầu hết các tháng trong năm và chỉ chăm chăm tháng có biến động để kiếm lời.

Tất nhiên việc hốt bạc này chỉ xảy ra nếu như có người sẵn sàng bán ?oquyền bán? trên, tức là họ phải mua vì những người tin ngược lại là giá sẽ lên.

Vấn đề đặt ra hiện nay là liệu những hoạt động trên tạo cho thị trường chứng khoán hoạt động hữu hiệu hơn hay chỉ làm tăng thêm độ biến động trên thị trường, và làm giảm bớt niềm tin vào thị trường, mà có lúc Ủy ban Chứng khoán Mỹ đã tạm cấm quyền bán mà không có chứng khoán trong tay.

Nguyễn Vạn Phú (TBKTSG)

Tôi đọc xong quyển Black Swan của Nassim Nicholas Taleb vài tuần trước. Đã định viết review ngay mà đến giờ mới ?ogiáng bút?. Đã có một đống reviews quyển sách NY Times Best Seller này từ rất nhiều các báo chí danh tiếng. Tôi không đọc hầu hết các reviews này, tự viết bao giờ cũng thích hơn!

Trước khi khám phá ra thiên nga đen tồn tại trên đời (ở Úc), người ta đã tin rằng tất cả các thiên nga đều trắng. Một sự kiện bất ngờ như thế thay đổi toàn bộ thế giới quan (về thiên nga) của nhân loại. Đây là cái theme của quyến sách.

Nhận xét chung: Taleb không có nhiều ý tưởng thật sự mới, nhưng lối trình bày provocative và các bằng chứng trải rộng nhiều nhánh tư duy cho ta một bức tranh nhiều màu sắc về đề tài này. Quyển sách hấp dẫn dù khá dài dòng văn tự, ta có cảm giác như đang ngồi nhậu với một ông chú biết nhiều nhưng ? hơi xỉn và đang lè nhè dông dài. Quan trọng hơn cả, nó làm ta suy nghĩ! Đó là thành công của quyển sách.

Trong Black Swan, Taleb muốn thuyết phục chúng ta các luận điểm chính sau đây.

1. Extremistan và Mediocristan: Sự vận hành của thế giới trong một domain nào đó (lịch sử, kinh tế, tài chính, thời tiết, v.v.) thuộc về một trong hai loại: Extremistan và Mediocristan. Theo ngôn ngữ thống kê thì Extremistan chứa các fat-tail distributions, và Mediocristan chứa các loại distributions kiểu Gaussian.

Ví dụ: xét 1000 người bất kỳ đang đọc blog KHMT (wishful thinking is a virtue!). Bỗng nhiên Bill Gates ghé qua làm cho cái mean-income tăng đột biến, trong khi đó dù có Yao Ming nhắm nhé thì vẫn không làm tăng chiều cao trung bình lên mấy. Income distribution thuộc về Extremistan, còn height-distribution thuộc về Mediocristan.

Taleb đưa ra rất nhiều ví dụ để minh chứng rằng thế giới này càng lúc càng bị ảnh hưởng sâu sắc bởi các Extremistan distributions: ngày 11/9, sự phát triển đột biến của Internet, Google, vụ sụp đổ của Long-Term Capital Management, vụ sập thị trường chứng khoán năm 1987, chiến tranh, sự khám phá ra thiên nga đen ở Úc, v.v.. Đây là các distributions mà một sự kiện hiếm hoi có thể thay đổi toàn bộ cấu trúc của distribution. Do đó, khi cái sự kiện unlikely này xảy ra, hậu quả thường rất nghiêm trọng vì chúng ta tập trung ?omodel? cái ?obình thường? (với một Gaussian-like distribution nào đó mà Taleb gọi là ?otrò lừa đảo trí thức vĩ đại?).

Nhận xét: ý tưởng này không mới. Tôi rất ngạc nhiên là Taleb, một người đọc rất nhiều như ông thể hiện trong sách (thậm chí NP-completeness cũng được nhắc đến ở một footnote), lại không nhắc gì đến The Structure of Scientific Revolutions của Kuhn. Cái mới ở đây ?" và xuyên suốt quyển sách ?" là cách trình bày vấn đề của Taleb, và lối hành văn trịch thượng đội lối hài hước, hoặc hài hước đội lốt trịch thượng. Lúc đầu đọc thấy hơi khó chịu, nhưng đọc một chút rồi thấy têu tếu. Về mặt kỹ thuật thì GARCH, Extreme Value Theory, robust statistics là ví dụ của các phát triển kỹ thuật để giải quyết trường hợp thiên nga đen. Phỏng vấn Taleb ở đây có nhiều câu hỏi hay mà Taleb không trả lời thỏa đáng. Tờ The American Statistician cũng có các bài review trong số tháng 8, và bài trả lời của Tabeb.

2. Narrative Fallacy: đây là một lỗi logic có nguồn gốc sinh học. Taleb cho rằng (và tôi đồng ý) rằng con người có xu hướng dùng pattern recognition để ?ofit? các quan sát mới vào các mô hình đã có sẵn trong đầu. Báo chí, ví dụ, khi báo cáo các tin tức thường tìm cách ghép chúng vào nhau theo một trật tự nhân quả nào đó để cho dễ nhớ và dễ ?omake sense of the world?. Cụ thể hơn, ngay sau khi Saddam Hussein bị bắt thì Bloomberg News chạy cái tít sau đây: ?oU.S. Treasuries Rise; Hussein Capture May Not Curb Terrorism?, nửa tiếng sau đó thì U.S. Treasuries giảm và họ đổi ngay một cái tít khác: ?oU.S. Treasuries Fall; Hussein Capture Boots Allure of Risky Assets?.

Taleb đưa ra rất nhiều ví dụ kiểu này để minh họa rằng cái xu hướng ?omake sense of the world? của con người làm cho chúng ta có thói quen xấu nhét những cái ?onhân? nhố nhăng để giải thích cái ?oquả? nào đó. Khi đã ?ofit? một cái nhân vào thì thường là ta rơi vào cái hố Mediocristan, trong khi cái ta đang quan sát có thể lại là Extremistan ?" cái mà Taleb cho rằng đang có xu hướng thống trị thế giới.

Nhận xét: ý tưởng này cũng không mới. Người ta đã biết về xu hướng ?opattern recoginition? này của não bộ trong các nghiên cứu y sinh học từ lâu. Tôi đọc trong quyển The God Delusion và the Selfish Gene của Richard Dawkins thấy nói nhiều về đề tài này. Ví dụ: khi nhìn thấy một cái bóng cây buổi tối, đôi khi ta giật mình vì tưởng nó là bóng người. Trong ngữ cảnh khác, tôi để ý thấy các tranh luận trên các diễn đàn Internet thường dẫn đến deadlock vì mỗi người tìm cách ?ofit? các quan sát và luận điểm vào mô hình họ có sẵn. Anh nào biết game theory thì dùng game theory để giải thích. Chị nào sùng đạo thì bảo thượng đế muốn thế. Anh nào nghiêng cánh trái thì trích Marx, chị nào nghiêng cánh phải thì trích Friedman. Đối với cá nhân tôi, như có lần tôi đã nói, ?omèo trắng mèo đen miễn là bắt được chuột?.
(còn tiếp)

Các bác vào đây lấy tài liệu để nghiên cứu nhé:
http://www.pdf-search-engine.com/black-swan-pdf.html

thanks..

lại liên quan tới vấn đề dốt tiếng anh rồi

Năm 2008 Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM) đã đưa ra dự báo chuẩn rồi, chỉ tiếc là có nhiều thằng điếc ko sợ súng lại đang nắm quyền, ko coi chuyên gia ra gì.
Sắp tới CIEM sẽ đưa ra dự báo cho năm 2009 các bác chờ mà ngẫm nhé.
Bây giờ là cứ phải tiền tươi thóc thật, tự mình làm tự mình ăn, cứ vớ vẩn tin theo mấy lời hô hào tô vẽ vô thưởng vô phạt ra đứng đường hết.

Nữ giám đốc chiếm đoạt 123 tỷ đồng
01/02/2009 08:08
(HNM) - Viện KSND quận Đống Đa vừa phê chuẩn quyết định khởi tố bị can đối với Trần Thị Kim Oanh (SN 1957, trú tại phố Tôn Đức Thắng, quận Đống Đa), Giám đốc Công ty cổ phần Thương mại sản xuất và dịch vụ Cát Đại Lợi - Tập đoàn tài chính bất động sản Thịnh Vượng - Đại Phát, về tội "lừa đảo chiếm đoạt tài sản".

Theo điều tra của cơ quan CSĐT - CA quận Đống Đa, doanh nghiệp do Trần Thị Kim Oanh làm giám đốc có chức năng kinh doanh về bất động sản, vật liệu xây dựng. Từ năm 2005 đến nay, Trần Thị Kim Oanh đã huy động tiền vay của các cá nhân trong và ngoài địa bàn thành phố Hà Nội. Trong quá trình vay vốn, Trần Thị Kim Oanh thường làm hợp đồng dưới danh nghĩa của Công ty Cát Đại Lợi và có ký tên, đóng dấu. Hiện số tiền Trần Thị Kim Oanh vay nợ đã lên đến khoảng 123 tỷ đồng và không có khả năng thanh toán.

Cơ quan CA đã xác minh một số trường hợp Trần Thị Kim Oanh cho vay tiền và được biết hầu hết số này đã bị các lực lượng CA bắt giữ trong những vụ án khác. Chính vì vậy, số tiền đối tượng vay chưa thể xác minh và thu hồi? CA quận Đống Đa đang điều tra mở rộng vụ án.

Tạm giam nguyên lãnh đạo Ngân hàng NN&PTNT chi nhánh Chợ Lớn
31/01/2009 20:50
Trong quá trình công tác, nguyên giám đốc và phó giám đốc của Ngân hàng trên đã thẩm định và báo cáo không đúng thực tế tình hình hoạt động của khách hàng, để công ty Thành Phát vay 5.000 lượng vàng sử dụng vào mục đích cá nhân.



Mới đây, Cơ quan điều tra ******* TP HCM đã hoàn tất quyết định khởi tố bị can, bắt tạm giam ông Trần Văn Tuyên và bà Lưu Thị Minh Hiền (nguyên giám đốc và phó giám đốc NN&PTNT, chi nhánh Chợ Lớn) vì đã có hành vi ?ovi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng?.



Theo cơ quan điều tra, năm 2003, dù không đủ năng lực tài chính nhưng Công ty TNHH xây dựng thương mại và kinh doanh nhà Thành Phát (Công ty Thành Phát) vẫn làm thủ tục lập dự án khu dân cư tại xã Đông Thạnh (huyện Hóc Môn). Tuy biết việc này nhưng ông Dương Minh Trung, nguyên trưởng phòng tài chính - kế hoạch UBND huyện Hóc Môn vẫn ký tờ trình đề nghị UBND huyện giao hơn 180.000 m2 đất Công ty Thành Phát triển khai dự án. Theo đó, ông Nguyễn Văn Khỏe (nguyên chủ tịch UBND huyện Hóc Môn) cũng ký công văn đề nghị các cơ quan liên quan ứng vốn lập quy hoạch chi tiết hạ tầng kỹ thuật và giao đất cho Thành Phát.



Có đất trong tay, Trần Thị Hà cùng chồng là Hà Văn Hòa (giám đốc, phó giám đốc Công ty Thành Phát) đã móc nối với Trung và Trần Văn Tè (nguyên chủ tịch UBND xã Đông Thạnh) xin được xác nhận đã đền bù xong số đất trên cho các hộ dân. Sau khi có được hồ sơ giao đất, vợ chồng Hà đến Ngân hàng NN&PTNT chi nhánh Chợ Lớn vay 5.000 lượng vàng. Tuy nhiên, cặp đôi này đã chiếm đoạt, sử dụng số vàng này vào mục đích cá nhân.

Chả nhẽ Ngô Quang Hưng bên MB lại có tên là Đào Mạnh Tùng ạ?