Quá trình cổ phần hoá tại VN giai đoạn 2 năm vừa qua

Chuyên đề Thất thoát trong cổ phần hóa

Phải lấp lỗ hổng

TTCT - Trao đổi với Tuổi Trẻ Cuối Tuần, TS Nguyễn Quang A cho rằng: ?oCó những lỗ hổng cần phải lấp nếu không thất thoát sắp tới sẽ lớn hơn?. Đã đến lúc nhà nước cần xem lại nên chi phối cái gì? Chi phối cách làm ăn hay chi phối định hướng?

* Ông nghĩ gì về những nghịch lý mà TS Nguyễn Văn Nam nêu ra trên đây?

- Hungary đã CPH cách VN rất lâu. Nhưng do cách làm cũng quá quan tâm đến tính ưu tiên cho những đối tượng cụ thể trong khi không phải người lao động nào cũng có thể mua, giữ được cổ phiếu nên khi CPH xong, những học giả lõi đời ở nước này đề nghị phải quốc hữu hóa lại. Bởi mất mát quá nhiều, tài sản nhà nước chuyển vào tay số ít người và những người này giàu lên rất nhanh.

* Tại VN đã có tình trạng một doanh nghiệp đáng giá hàng chục tỉ đồng được định giá vài ba tỉ đồng, nên muốn hay không cũng phải công nhận đã có nhiều người giàu lên rất nhanh nhờ CPH?

- Nguồn chênh lệch đó không đi đâu ngoài các vị lãnh đạo công ty, những quan chức liên quan. Việc quan chức được tặng cổ phiếu là có. Nhiều quan chức nhờ nắm được thông tin, lợi dụng được vị thế của mình, đã giàu lên khủng khiếp. Đấy là tham nhũng thông tin, tham nhũng quyền lực.

* Dư luận đã chỉ ra nhiều lỗ hổng trong cơ chế CPH gây thất thoát tài sản quốc gia. Tựu trung lại, theo ông, lỗ hổng lớn nhất trong quá trình CPH ở VN nằm ở chỗ nào?

- Không hi vọng có một cơ chế không kẽ hở. Điều đó chúng ta phải chấp nhận. Nhưng điều không thể chấp nhận là những kẻ ỷ vào quyền thế, chiếm cho mình những lợi ích cao nhất. Tại VN đã từng có tình trạng người ta có thể đánh giá thấp giá trị công ty, đến mức người dân cũng ngạc nhiên mà vẫn không bị ai ?osờ gáy?.

* Qui định dành cho cán bộ, nhân viên công ty sắp CPH quyền mua cổ phiếu với giá ưu đãi?

- Là lỗ hổng lớn nhất hiện nay. Chính sách này có tính hai mặt. Vì theo đó, lãnh đạo cao được mua nhiều, công nhân được ít. Điều này trong thực tế rất dễ khiến các công ty nhà nước rơi vào tay mấy ông lãnh đạo doanh nghiệp, vì những người này, hơn ai hết, sẽ kiến nghị mức cổ phiếu ưu đãi cao nhất, giá thấp nhất có thể.

* CPH là cơ hội phân bổ lại tài sản quốc gia nên nếu không khéo sẽ tạo bất bình đẳng xã hội rất lớn. Dù biết thế chúng ta vẫn chưa có cách làm khác?

- Chúng ta có một số qui định về đấu giá, giúp tình hình khá hơn. Nhưng đấu giá, đấu thầu luôn có những kẽ hở nên phải đặt lại vấn đề. Nếu tài sản nhà nước là tài sản của toàn dân, tại sao chỉ có mấy ông lãnh đạo hay một vài chục nhân viên của công ty đó được hưởng ưu đãi? Nhà nước nên bán rộng rãi để người dân nào quan tâm đều có thể mua cổ phần, là cách để tiền của toàn dân về túi nhân dân. Tỉ lệ cổ phiếu ưu đãi cho nhân viên doanh nghiệp cổ phần nên ít đi. Nếu không, đó không phải ưu đãi mà là lãng phí tài sản quốc gia. May thay chục năm qua ta mới CPH chưa được 20% tổng số vốn nhà nước.

* Mới hơn 20% nhưng cứ theo cách làm hiện nay thì còn tiếp tục thất thoát?

- Để giảm thất thoát chỉ có một cách duy nhất là công khai, minh bạch, Nhà nước có thể bán được tài sản của mình với giá cao nhất.

Nhà đầu tư chứng khoán Phùng Văn Kiên: Cổ phần hóa các tổng công ty 90, 91: nếu không cẩn thận Nhà nước lỗ to

Cổ phiếu càng có giá thì người ta càng muốn ôm nhiều. Đừng phủ nhận lòng tham của con người dù đó là ai. Nếu người dân có nói tới những công ty có mặt bằng hàng trăm mét trên phố chính, giá thực phải 50-60 tỉ, lại được định giá có 9-10 tỉ, thì đó sắp tới sẽ là những cái hết sức nhỏ nếu so với các đại công ty giá vài chục ngàn tỉ đồng như các tổng công ty và tập đoàn lớn vì chỉ cần những đại công ty này bớt đi một tí tài sản ngầm là dôi ra ngàn tỉ.

Từ đây đặt ra câu hỏi: có tránh được thất thoát trong CPH không? Theo tôi là có thể. Thị trường chứng khoán sôi động là một sức ép khiến các doanh nghiệp phải cân nhắc kỹ hơn trong việc có bán cổ phần ra hay không. Nhà nước đến nay đã nhàn hơn trong việc tránh thất thoát, vì công ty bị đánh giá quá thấp sẽ ngay lập tức thành mối quan tâm của hàng triệu người chứ không chỉ mấy trăm người như trước kia. Nên sắp tới chỉ cần Nhà nước có qui định công khai thông tin, vừa mở rộng, vừa minh bạch về quyền mua thì tài sản nhà nước sẽ bớt bị ?obốc hơi? âm thầm cho một vài ngư ông đắc lợi.

Thực ra việc CP hoá hầu hết các công ty đều bị định giá rất thấp. dưới giá trị thực của nó rất nhiều.
Điều này thì có rất nhiều chuyên gia đã nhận định.
Hôm nọ tôi có dc nghe lỏm câu chuyện của mấy quan chức của bộ công nghiệp cũng nghe nói về vấn đề này. Và chính các xếp cũng có rất lợi ích từ việc định giá thấp doanh nghiệp này.
Người dc lợi từ việc CPH này chính là các cá nhân- những người lãnh đạo doanh nghiệp và 1 vài tầng lớp, tổ chức khác...
Còn hiện nay NN ta đã có nhận thức khác hơn và đã định giá giá trị của doanh nghiệp chính xác hơn.
Đó cũng là lý do các đợt IPO gần đây giá CP đã đc đẩy lên cao hơn rất nhiều.
Thực ra theo tôi chính những CP trên sàn hiện nay mới rẻ. Còn các CP lên sàn sau này chắc chắn ko rẻ chút nào. Bà con đã dc kiểm chứng qua việc IPO hàng loạt công ty dầu khí rồi đấy...

Chuyên đề: Thất thoát trong cổ phần hóa

Những kiểu thất thoát

Công ty bánh tôm Hồ Tây nếu chỉ đem bán đất ít nhất cũng được trên 10 tỉ đồng. Trong khi định giá để cổ phần hóa chỉ có... 850 triệu đồng!
TTCT - Mỗi năm có hàng trăm doanh nghiệp quốc doanh trên cả nước tiến hành cổ phần hóa (CPH). Để ngăn chặn nhiều thủ đoạn tham nhũng ?otinh tế? trong quá trình CPH, Nhà nước có đặt ra nhiều qui định.

Thế nhưng từ một số sơ hở, quá trình CPH vừa qua là quá trình thất thoát tài sản nhà nước mà nếu không có điều chỉnh, rất có thể tài sản nhà nước sẽ tiếp tục mất bởi những chiêu thức mới, độc hơn.

Thất thoát truyền thống

TS Trần Tiến Cường (trưởng Ban nghiên cứu cải cách và phát triển doanh nghiệp, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương): Cho đến nay, vẫn chưa có đề tài nghiên cứu, thậm chí hội thảo nào về thất thoát trong tiến trình CPH ở VN thời gian qua.

Rất nhiều người cùng cho rằng thất thoát là không nhỏ. Không một cơ quan nào có thể khẳng định mình nắm bắt được hết thực tế. Vì vậy, đã đến lúc cần trưng cầu ý kiến để tổng kết, nhìn lại quá trình CPH vừa qua xem nó có những vấn đề gì để tiếp tục đi tới với cách làm thống nhất và hiệu quả, ít thất thoát hơn.
Trong câu chuyện của các nhà đầu tư (NĐT) chứng khoán hiện nay, ngoài chuyện Index tăng - giảm, người ta bắt đầu bàn đến những kẻ ngồi mát ăn bát vàng trong quá trình CPH như: ông A. được biếu mấy ngàn cổ phiếu, quan V. có vốn trong tổng công ty C.... Cùng với sự trồi sụt của thị trường chứng khoán (CK), nhiều NĐT bất ngờ thốt lên: có nhiều kẻ không cần lên sàn nhưng đã ?oăn xong phần gốc?, kiếm được lợi nhuận gấp mấy lần họ.

Và họ bàn nhau về những ?ođiển tích? đáng kinh ngạc trong việc định giá thấp tài sản nhà nước để CPH. ?oTrước một cái bánh trị giá 1 tỉ, kẻ nịnh thần bảo với Nhà nước rằng nó chỉ đáng giá một nửa để khi Nhà nước sang tên cho hắn rồi, hắn có thể bán ngay được 5-10 tỉ?. Và thực tế cuộc đời này có vô số ?okẻ nịnh thần? như thế. Lợi dụng sự sơ hở của pháp luật, nhiều nơi giá trị tài sản của nhà nước còn bị hạ xuống... kinh hơn rất nhiều!

Khách sạn Tràng Tiền (nay là Công ty cổ phần Tràng Tiền) là một ?ođiển tích? của giới đầu tư chứng khoán. Tọa lạc ở số 35 phố Tràng Tiền, với vị trí trung tâm của những trung tâm tại thủ đô, sát hồ Hoàn Kiếm, ít ai biết rằng khi tiến hành CPH khách sạn này được định giá chỉ... 4 tỉ đồng.

Bà Lan, người bán sách gần khách sạn Tràng Tiền, khẳng định: ?oChưa tính đến khả năng đẻ ra tiền ở một vị trí trung tâm, chỉ riêng tiền đất, trang bị, nội thất của khách sạn, giá của nó ở thời điểm CPH ít nhất cũng phải 5-7 tỉ đồng. Thậm chí đã có người đòi mua khách sạn với giá 1 triệu đô?. ?oTôi khi nghe người ta nói khách sạn được định giá như vậy cũng bất bình, nhưng không phải của mình đành thôi, chẳng dám có ý kiến - bà Lan tiếp - Nếu định giá tốt hơn, Nhà nước đã có thể có 1 triệu đôla lo cho người nghèo. Nhưng điều đó đã không xảy ra, và những người hưởng lợi không ai khác chính là những người đã và đang có cổ phần trong khách sạn Tràng Tiền?.

Một trường hợp tương tự, khách sạn Phú Gia, cũng nằm ở vị trí đẹp, có truyền thống nhưng cũng chỉ được định giá 3,5 tỉ đồng trong khi giá thực của nó tại thời điểm CPH chí ít cũng gấp đôi, gấp rưỡi! Song, tai tiếng nhất là việc định giá để CPH Công ty bánh Tôm Hồ Tây. Đến nay khi đi qua nơi này, ai biết được doanh nghiệp này được định giá bao nhiêu đều không thể không thở dài vì ?othương tiếc?. Với vị trí sát hồ Tây, kề hồ Trúc Bạch, đất rộng hàng trăm mét vuông, chưa tính nhà cửa, uy tín doanh nghiệp, nếu Nhà nước đem bán trắng đất đi, ít ra cũng được trên 10 tỉ đồng. Thế nhưng, qua cách tính giá ?othoáng? của cơ chế định giá CPH, giá trị doanh nghiệp này chỉ có 850 triệu!

?oGần đây, vẫn còn tình trạng người ta xác định giá đất để định giá doanh nghiệp nhà nước theo bảng giá đất của Nhà nước, mà bảng giá này rất thấp so với thực tế. Song, vì nó là của Chính phủ soạn nên dù biết thấp nhưng vẫn không ai làm gì được? - ông Đỗ Đức Định, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu kinh tế xã hội VN, phân tích. Tuy vậy, ?omất nhiều hơn là ở giai đoạn Nhà nước còn áp dụng cách tính giá trị doanh nghiệp rất ?osai sách?: lấy vốn đầu tư ban đầu bỏ vào doanh nghiệp, trừ khấu hao, còn bao nhiêu là giá trị hiện tại?.

Không hề tính đến yếu tố thị trường, cũng không tính đến những khoản lãi phải có từ nguồn vốn đầu tư trong suốt bao nhiêu năm, cùng những giá trị vô hình của doanh nghiệp nên ?onhiều công ty đáng hàng tỉ, nhưng tính mãi cũng chỉ được vài chục, vài trăm triệu, thậm chí âm. Thời trước có thể chép miệng cho qua vì doanh nghiệp đó có thể làm ăn chưa tốt, nhưng bây giờ nhìn lại mới giật mình rằng có sự mất mát cần phải đong đếm?.

Nếu nói đến thất thoát trong định giá doanh nghiệp thì những trường hợp trên vẫn... chưa đáng gì. Vì chúng chỉ là những trường hợp ?osờ? thấy được. Cái mất lớn hơn là giá trị tài sản cả hữu hình lẫn vô hình rất khó đánh giá ở những công ty lớn của Nhà nước, có dây chuyền sản xuất hiện đại. Ví dụ Công ty đường Lam Sơn, một nhà nghiên cứu lâu năm về thương mại và giá cả (Bộ Thương mại) xin giấu tên khẳng định: ?oThời điểm nó được định giá là 250 tỉ đồng, thì giá thực chất theo tôi tính toán tỉ mỉ ít ra cũng phải gấp đôi, nghĩa là Nhà nước ?oquên? mất tới 250 tỉ đáng lẽ phải là của mình?.

Chỉ một vài trường hợp như thế đã có thể mường tượng Nhà nước mất bao nhiêu tiền khi tiến hành CPH các doanh nghiệp. Gần đây, để hạn chế tình trạng tài sản nhà nước khi được định giá CPH cứ như... hóa giá, những qui định về CPH đã được đưa ra chặt chẽ hơn. Song, không phải vì thế mà không còn thất thoát!

Những kiểu thất thoát mới

Đến nay, cả nước đã tiến hành CPH được 3.250 doanh nghiệp (chiếm gần 20% tổng số vốn nhà nước) trên tổng số khoảng 12.000 doanh nghiệp nhà nước. Từ nay đến năm 2010, theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, 71 tổng công ty, tập đoàn lớn sẽ phải CPH xong. Theo lộ trình trong năm 2007, có 450 doanh nghiệp nhà nước sẽ tiến hành CPH, trong đó có 20 tổng công ty, tập đoàn lớn. Theo nguồn tin tại Ban đổi mới doanh nghiệp và Văn phòng Chính phủ, một nửa số tổng công ty 90, 91 CPH sẽ niêm yết trên thị trường chứng khoán vào cuối năm nay. Như vậy, sau 2010 vẫn còn khoảng 30 tổng công ty, tập đoàn lớn chưa CPH.

Chúng ta đã thay thế tới bốn nghị định để hoàn thiện qui chế CPH doanh nghiệp. Hiện Bộ Tài chính đang tiếp tục hoàn thiện một nghị định nữa để thay thế nghị định 187/NĐ/CP năm 2004 đang là căn cứ chính để các doanh nghiệp tiến hành CPH. Tuy nhiên, Bộ Tài chính chưa tiết lộ những điểm cụ thể nào sẽ được thay đổi để lấp những lỗ hổng có thể làm thất thoát tài sản nhà nước.
?oTrong chính sách CPH có qui định phải bán một phần cổ phiếu với giá ưu đãi cho những người trong nội bộ doanh nghiệp, như giám đốc được mua đến 30% thì không khó gì cho các ông ấy kiếm tiền? - chủ tịch Hiệp hội CT của Hà Nội khẳng định như vậy. ?oCác ông giám đốc ấy không dám mua nhiều vì sợ lộ tài sản, nhưng hoàn toàn có thể tập hợp lực lượng, thậm chí ngang nhiên bán quyền mua? - vị chủ tịch kia tiếp tục phân tích.

Trong bối cảnh thị trường CK đang ?onóng hôi hổi?, các nhà đầu tư sẵn sàng nộp trước tiền mua cổ phiếu, chỉ cần ?onhận chỗ?, những kẻ có quyền mua đã ?ochớp? được một khoản chênh lệch không thể nói là nhỏ. Như vậy, đáng ra Nhà nước có thể bán thẳng cổ phiếu ra thị trường với giá cao, thì lại ?otạo điều kiện? cho một số đối tượng mang danh người lao động ?onẫng tay trên?. Không biết chừng họ còn nẫng cả phần của công nhân vì công nhân được quyền mua bao nhiêu là do chính họ quyết định.

Một kiểu thất thoát nữa mà nếu kiểm soát tốt, Nhà nước có thể thu được nhiều tiền hơn trong giai đoạn CPH hiện nay. Đó là hiện tượng ký kết ?ođối tác chiến lược? giữa những đại gia. Nghe thì bình thường, vì đây là sự hợp tác cần thiết để hai bên có thể bổ sung sức mạnh cho nhau, nhưng do chưa có cơ chế giám sát hữu hiệu, một số kẻ hoàn toàn có thể thông đồng với nhau để tư lợi. Theo NĐT CK kỳ cựu Nguyễn Văn Bình, từng ?ochơi? CK ở cả thị trường Hong Kong, thì không ít trường hợp đây là cách... bán rẻ cổ phần nhà nước cho những người ?ohữu hảo?.

?oNhư ở công ty X, tổng công ty Z sau khi đã mua... gần hết cổ phần ưu đãi nội bộ, để ?ovét? đến mức tối đa cổ phần bán ra ngoài, ông giám đốc còn nhờ một công ty khác đứng ra làm ?ođối tác chiến lược? vì trường hợp này được bán cổ phiếu với giá rẻ mà không ai nghi ngờ. Ký kết xong, rất có thể ?ođối tác chiến lược? được cầm cái phong bì dày cộp ra về. Sau đó, ?ođối tác chiến lược? giữ được cổ phiếu trong bao lâu, có tuồn ra thị trường CK hay rơi vào tay ai thì thật khó lòng kiểm soát!...

Tài sản nhà nước đang được ?otháo khoán? với rất nhiều cách như vậy. Và dù là cách nào thì số tiền của quốc gia bị thất thoát trong quá trình CPH cũng không bao giờ nhỏ!...