Mỹ "dội gáo nước lạnh" vào thuế suất 0% của Việt Nam

Vào ngày 7/4/2025 cố vấn thương mại Nhà trắng Peter Navarro, người từng là kiến trúc sư trưởng của cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung giai đoạn 2018-2020 đã xuất hiện trên đài CNBC News để bàn về phản ứng của Chính phủ Mỹ trước lời đề nghị bất ngờ từ Hà Nội: “Việt Nam sẵn sàng giảm thuế nhập khẩu hàng hóa từ Mỹ xuống 0%, nếu phía Mỹ hoãn thuế đối với hàng hóa của Việt Nam trong vòng đàm phám song phương mới”.

Thay vì bày tỏ sự hài lòng, ông Peter Navarro đã thẳng thừng bác bỏ giá trị của đề xuất này, ông nói: “Hãy lấy Việt Nam làm ví dụ, khi họ đến với chúng ta và nói giảm thuế xuống mức 0%, điều đó chẳng có ý nghĩa gì vì điều quan trọng là gian lận phi thuế quan”.

Ông Navarro đã tiếp tục liệt kê một loạt vấn đề mà theo ông đã khiến Việt Nam trở thành một trong những điểm trung chuyển gian lận thương mại lớn nhất thế giới. Từ hàng hóa Trung Quốc đội lốt Made in VietNam đến cơ chế thuế GTGT, bị xem là gây méo cạnh tranh cho tới tình trạng thiếu bảo hộ sở hữu trí tuệ. Phát biểu của ông Navarro ngay lập tức gây chấn động giới chuyên gia thương mại và gửi đi thông điệp rõ ràng rằng: thuế suất 0% không còn là chiếc vé miễn trừ nếu Việt Nam không thể chứng minh mình là một đối tác thương mại “sạch” theo tiêu chuẩn của Washington.

Rõ ràng Việt Nam đang phải chịu một áp lực lớn chưa từng có. Chỉ vài ngày đó, ngày 5/4 phía Việt Nam đã cập nhật các quy định về quy tắc xuất xứ tại WTO thể hiện nỗ lực minh bạch hóa chuỗi cung ứng. Sang ngày 6/4 phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn tuyên bố: “Việt Nam sẵn sàng xóa bỏ hoàn toàn thuế nhập khẩu hàng Mỹ”.

Nhưng thay vì mở ra cơ hội đàm phán, phía Mỹ lại gia tăng sức ép chuyển từ việc đàm phán thuế quan sang kiểm tra nguồn gốc chuỗi cung ứng. Lý do đằng sau sự không hài lòng của Mỹ là gì? Việt Nam với mức tăng trưởng xuất khẩu sang Mỹ hơn 20% mỗi năm giai đoạn 2020-2024, đang bị Washington xem là nạn nhân và đồng thời cũng là người hưởng lợi lớn nhất từ gian lận thương mại của Trung Quốc.

Peter Navarro, người từ lâu đã xem Việt Nam là trạm trung chuyển chiến lược của Bắc Kinh, giờ đây ông đang áp dụng cùng một logic đã được dùng để đánh thuế Trung Quốc nhưng hướng về phía Việt Nam với cấp độ mềm hơn, sâu hơn và kỹ hơn. Câu trả lời “không với mức thuế 0%”, không chỉ là một động thái chính trị mà còn là thông điệp rằng: “chúng tôi không quan tâm đến mức thuế của các anh, chúng tôi đang quan tâm đến luồng hàng thật sự ra vào lãnh thổ của các anh”.

Song, lời nói của vị cố vấn kinh tế Nhà Trắng không nên được hiểu đơn giản là từ chối đề nghị từ phía Việt Nam, mà đó chính là tuyên bố tái định nghĩa tiêu chuẩn thương mại song phương trong thời đại hậu toàn cầu hóa. Nơi xuất xuất thật, chuỗi cung ứng minh bạch và dữ liệu có thể được kiểm chứng bằng thời gian thực quan trọng hơn bất kỳ mức thuế quan nào khác.


Cố vấn kinh tế Nhà Trắng Peter Navarro(phía phải)

GIAN LẬN PHI THUẾ QUAN LÀ GÌ?
Khi tuyên bố giảm thuế xuống 0%, điều này không có ý nghĩa gì nếu vẫn còn gian lận phi thuế quan. Ông Peter Navarro đã khẳng định rằng: “Chính quyền của Tổng thống Donal Trump không còn nhìn thương mại theo lối mòn thuế suất thấp là thiện chí, thay vào đó Mỹ giờ đây quan tâm đến yếu tố vô hình nhưng có sức phá vỡ thị trường mạnh mẽ hơn cả thuế quan, chính là các biện pháp phi thuế quan đang bị lạm dụng để che giấu, làm mất cân bằng thương mại hoặc là gian lận xuất xứ”. Cụm từ gian lận phi thuế quan mà ông Navarro nhấn mạnh có thể được chia ra làm 3 cáo buộc chính như sau:

1. Trung chuyển hàng Trung Quốc
Đây là mối lo hàng đầu của Chính quyền Trump và cũng là lý do gốc rễ khiến Việt Nam bị điều tra thương mại thường xuyên trong 5 năm qua.

Các Cty Trung Quốc gửi hàng linh kiện hoặc thành phẩm sang Việt Nam, chỉ lắp ráp tối thiểu hoặc thay nhãn mác sau đó xuất khẩu sang Mỹ và gắn Made In VietNam, điều này giúp hàng hóa Trung Quốc né thuế trừng phạt của Mỹ. Tuy nhiên, nó làm mất tác dụng của thuế trừng phạt gốc, gây mất bình đẳng với các doanh nghiệp nội địa Mỹ. Thúc đẩy xu hướng di dời “có vỏ không ruột”, các doanh nghiệp Trung Quốc chỉ tá túc lại Việt Nam.

Việt Nam đã từng bị điều tra các sản phẩm như là Gỗ dán; Thép, Nhôm cuộn; Linh kiện điện tử; Dệt may, đèn LED; Thiết bị năng lượng mặt trời;… Bộ thương mại Mỹ đã ban hành hơn 20 quyết định áp thuế chống lẩn tránh xuất xứ với hàng hóa đến từ Việt Nam có dấu hiệu liên quan đến Trung Quốc. Trong mắt Washington, nếu Việt Nam không xử lý được dòng chảy hàng “quá cảnh” thì mọi lời đề nghị giảm thuế chỉ là bề nổi.

2. Trộm cắp tài sản trí tuệ
Đây là một cáo buộc không mới nhưng đáng lưu ý, mặc dù đây thường là vấn đề được gắn với Trung Quốc nhưng trong bài phát biểu của mình, ông Navarro đã gộp cả Việt Nam vào nhóm nước bị nghi ngờ về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ yếu kém, đặt biệt là phần mềm không bản quyền trong các doanh nghiệp xuất khẩu. Hay như việc sao chép mẫu mã thiết kế từ các đối tác Mỹ rồi tái xuất ngược lại hoặc thiếu hành lang pháp lý cho bằng sáng chế và giải quyết tranh chấp thương mại liên quan đến IP.

Mỹ muốn Việt Nam phải cam kết bảo hộ phần mềm có bản quyền trong chuỗi sản xuất, đồng thời cung cấp hệ thống đăng ký quyền sở hữu trí tuệ minh bạch và trực tuyến. Có án lệnh mạnh tay xử lý vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của Cty Mỹ.

3. Cơ chế thuế GTGT
Thuế VAT tại Việt Nam bị xem là phân biệt đối xử. Việt Nam áp dụng cơ chế thuế GTGT 10% trên hầu hết các loại hàng hóa nhập khẩu, trong khi hàng xuất khẩu lại được miễn hoặc được hoàn thuế.

Từ gốc nhìn phía Mỹ, điều này đang khiến hàng Mỹ vào Việt Nam chịu những chi phí gián tiếp cao hơn, trong khi hàng Việt Nam vào Mỹ được lợi thế kép với thuế suất thấp, chi phí nội địa thấp do được hoàn thuế VAT. Hệ thống trợ giá gián tiếp phía Việt Nam đã làm méo mó tính công bằng trong cạnh tranh thương mại.

Ông Navarro đã ngầm ám chỉ rằng thuế 0% đầu vào không đủ để bù đắp cho việc trợ giá phi thuế quan đầu ra. Đây có phải là cáo buộc hợp lý hay không? Câu trả lời lúc này không hoàn có mà cũng không hoàn toàn không.

Bởi việc trung chuyển hàng Trung Quốc là vấn đề có thật. Chính các cơ quan Việt Nam đã từng xác nhận gặp khó khăn trong việc kiểm soát xuất xứ gián tiếp. Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ ở Việt Nam dù có cải thiện nhưng vẫn còn yếu so với chuẩn OECD(Organization for Economic Cooperation and Development).

Cơ chế hoàn thuế VAT, tuy phổ biến nhưng vẫn gây ra những tranh cãi trong các vụ kiện tụng tại WTO. Song nói đi cũng cần suy lại, Việt Nam không có chủ trương né thuế hay tiếp tay cho gian lận trong thương mại, phần lớn do doanh nghiệp FDI và bên thứ 3 lách luật. Thuế GTGT là mô hình phổ biến toàn cầu, không chỉ riêng Việt Nam và thuế này vẫn phù hợp với chuẩn GATT hay WTO.

MỸ MUỐN GÌ Ở VIỆT NAM?
Chúng ta điều biết rằng thời kỳ toàn cầu hóa cũ là chỉ cần mở cửa thị trường; giảm thuế; không phá giá tiền tệ là được gia nhập WTO và được hưởng MFN, tức tối huệ quốc do Mỹ đề ra.

Việt Nam trong giai đoạn 2007-2015 đã tận dụng rất tốt mô hình này để bức phá xuất khẩu. Nhưng đến thời Tổng thống Donal Trump hiện tại, hệ thống thương mại toàn cầu phải có điều kiện, việc giảm thuế không còn đủ nửa mà phải chứng minh minh bạch chuỗi cung ứng. Kiểm soát rủi ro gian lận và đồng thời cung cấp lợi ích chiến lược đối ứng.

Hoa Kỳ muốn các đối tác chuyển từ vị trí xuất khẩu giá rẻ sang đồng sáng lập chuỗi giá trị đáng tin cậy. Ba mục tiêu chiến lược mà Washington đang nhắm tới rất rõ ràng.

1. Chống né thuế của Trung Quốc sang Việt nam, truy vết chuỗi cung ứng
Mỹ không không tin vào giấy chứng nhận xuất xứ do doanh nghiệp tự khai báo. Phía Mỹ muốn thấy dữ liệu truy xuất nguồn gốc điện tử liên quốc gia. Cổng kết nối hải quan, logictics cho phép xác minh chuỗi cung ứng theo thời gian thực, tăng cường điều tra, hậu kiểm và tiền kiểm tra hàng hóa Việt Nam. Điều Mỹ muốn chính là minh bạch hóa toàn bộ luồng hàng ra vào lãnh thổ Việt Nam để tránh gian lận có tổ chức.

2. Bảo hộ tài sản trí tuệ và chuyển đổi cơ cấu sản xuất
Không chấp nhận mô hình OEM giá rẻ đựa trên sao chép mẫu mã, xâm phạm quyền sáng chế. Mỹ muốn Việt Nam thực thi luật sở hữu trí tuệ tương thích với tiêu chuẩn USMCA, đồng thời cung cấp hành lang pháp lý rõ ràng để các Cty Mỹ đầu tư và nghiên cứu tại Việt Nam mà không sợ bị sao chép. Hơn thế nửa Mỹ muốn Việt Nam trở thành nơi sản xuất công nghệ sạch, tuân thủ chuẩn luật pháp quốc tế chứ không chỉ dừng lại ở các nhà máy có nhân công thấp.

3. Bình đẵng thuế nội địa và chấm dứt mô hình ưu đãi phi thuế quan có hại
Từ trước đến nay Mỹ coi một số ưu đãi thuế nội địa, hoàn thuế GTGT cho hàng xuất khẩu, miễn thuế đất, thuế nhập khẩu máy móc, cơ chế hỗ trợ tín dụng lãi suất thấp,… chính là việc trợ cấp thương mại trá hình của Việt Nam.
Phía Mỹ muốn Việt Nam cắt giảm các chính sách tạo lợi thế phi thị trường cho hàng xuất khẩu, cân bằng ưu đãi giữa hàng nội địa và hàng hóa nhập từ Mỹ. Họ muốn một sân chơi bình đẳng, nơi không có quốc gia nào tận dụng được hệ thống để tăng xuất khẩu một chiều.

4. Mỹ muốn Việt Nam định vị lại vai trò chuỗi cung ứng toàn cầu
Việt Nam không chỉ là người thay thế Trung Quốc mà còn phải trở thành mắc xích sản xuất có trách nhiệm, không che chắn cho hàng quá cảnh, tham gia chuỗi cung ứng như năng lượng; y tế; công nghệ lõi của phương Tây. Mở cửa các ngành thiết yếu và nhập khẩu từ Mỹ các ngành như LNG; AI; quốc phòng; công nghiệp; máy bay dân dụng;…

Điều này đồng nghĩa với việc Mỹ muốn định hình Việt Nam như một Singapore sản xuất, nơi vừa có năng lực công nghiệp lại vừa có niềm tin thể chế.

Nhìn chung Washington không đòi hỏi các điều kiện đơn lẻ, họ đang yêu cầu một sự chuyển đổi có hệ thống. Từ chỗ là đối tác xuất khẩu giá rẻ, Việt Nam buộc phải trở thành đối tác đồng kiến tạo chuỗi giá trị có kiểm soát, có minh bạch nguồn gốc xuất sức, có tương tác chiến lược, có niềm tin thể chế,…

KHÔNG ĐẠT ĐƯỢC THỎA THUẬN, VIỆT NAM ĐỐI MẶT VỚI ĐIỀU GÌ?
Sau khi phía Mỹ bác bỏ đề nghị xóa thuế nhập khẩu hàng hóa của Việt Nam, cánh cửa đối thoại song phương về thuế quan trở nên eo hẹp hơn bao giờ hết.

Trong bối cảnh Tổng thống Trump đang đẩy mạnh tái lập trật tự thương mại toàn cầu thông qua thuế quan có điều kiện. Do đó việc không đạt thỏa thuận với Mỹ sẽ là một đòn giáng chí mạng trực tiếp vào cấu trúc tăng trưởng dựa trên xuất khẩu của đất nước hình chữ S.

Theo lệnh thuế mới của Mỹ, từ tháng 3/2025 các mặt hàng có nguyên phụ liệu từ Trung Quốc hoặc bị nghi ngờ gian lận xuất xứ sẽ bị đánh thuế trừng phạt. Dệt may; giày dép thuế suất có thể lên đến 46% từ mức 8-12%. Điện tử; bảng mạch máy tính tăng lên 25-30%, đặt biệt nếu có liên kết đến các nhà cung cấp Trung Quốc. Đồ gỗ-nội thất; đồ gia dụng bị điều tra nguồn gốc gỗ nguyên liệu, chủ yếu từ Lào; Campuchia. Thép; Nhôm cuộn đã từng áp thuế chống lẩn tránh lên tới 456% từ năm 2020 và hiện nay hoàn toàn có thể bị tái áp dụng.

Kịch bản này sẽ khiến hàng hóa Việt Nam mất khả năng cạnh tranh ngay lập tức tại thị trường Mỹ, vốn là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm 29% trong tổng kim ngạch xuất khẩu năm 2024.

Theo tính toán sơ bộ của Bộ Công Thương, nếu mức thuế trung bình tăng thêm 20%, xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ có thể giảm từ 15-20 tỷ $ mỗi năm. Dệt may; điện tử; da giày chiến đến 60% giá trị xuất khẩu sang đất nước Cờ Hoa, là những ngành bị ảnh hưởng nặng nề nhất khiến hàng trăm nghìn lao động mất việc. Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trong năm 2025, chủ yếu dựa vào bức phá xuất khẩu, và nếu căng thẳng thuế quan kéo dài sẽ ảnh hưởng đến mục tiêu trên.

Các Cty đa quốc gia đang đặt cược vào Việt Nam như một Trung Quốc +1 sẽ đặt lại câu hỏi: Việt Nam có thực sự được Mỹ bảo hộ về thương mại không? Và nếu xuất khẩu sang Mỹ bị cản trở có nên chuyển nhà máy sang Ấn Độ; Mexico; Thái Lan;…?
Kết quả là dòng vốn FDI mới giảm tốc, các dự án đầu tư mở rộng bị hoãn, doanh nghiệp hiện hữu chuyển đơn hàng nội bộ sang nhà máy ở các nước khác.

Giai đoạn 2018-2023, Việt Nam được coi là quốc gia hưởng lợi lớn nhất từ căng thẳng thương mại Mỹ-Trung lần 1, nhờ làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng. Tuy nhiên nếu không đạt được thỏa thuận thuế quan với Mỹ, lợi thế này của Việt Nam có thể bị xóa sạch. Các nước như Ấn Độ; Indonesia; Mexico;….sẽ thế chỗ, đặt biệt là khi các nước này đã ký Hiệp định FTA với Mỹ.

Xem thêm chủ đề: Trump gây sốc cho giới đầu tư Việt Nam https://f319.com/threads/trump-gay-soc-cho-cho-gioi-dau-tu-viet-nam.1909191/