(Tư Duy) Chu Kỳ Kinh Tế, Bàn Tay Vô Hình và Quy Luật Bản Thân Tự Trải Nghiệm

Em gửi lại bác và bác @178ngogiatu bài e viết đợt trước trên F319 và cả face, hy vọng có ích gì đó cho các bác ạ:
Bài viết cô đọng ở 1 số chủ đề: Đặc điểm cơ cấu nền kinh tế Việt Nam 10 năm qua dưới lăng kính nổi bật là vai trò quan trọng của vốn nước ngoài FDI, của nhóm bất động sản, năng suất nền kinh tế hiện tại còn thấp, và sau đó là các hệ lụy theo quan điểm cá nhân, lên tỷ giá hối đoái, thu nhập, và rủi ro tiềm ẩn, từ hàng rào thuế quan mới của Mỹ.

Đóng góp của khối doanh nghiệp FDI trong nền kinh tế Việt Nam:
- Trên tổng số doanh nghiệp VN (2024): 3%
- Sản lượng đóng góp vào GDP Việt Nam: 20% (2018)
- Đóng góp trong tổng số việc làm chính thức ở VN: 25%
- Đóng góp trong cán cân thanh toán (hiểu là nguồn giúp quốc gia đầu tư, chi tiêu, trả nợ, ổn định tỷ giá): FDI đóng góp khoảng 12.9 tỷ usd thông qua rót vốn trực tiếp và xuất khẩu ròng, trong tổng số 19.1 tỷ usd dòng tiền vào và thu nhập ròng từ thế giới của Việt Nam – quý 4/2024, chiếm 68%.
- Trong kim ngạch xuất khẩu: 76%, năm 2020 Việt Nam xuất siêu 19 tỷ usd nhưng FDI xuất siêu tới 33 tỷ usd, bù đắp khoảng 15 tỷ usd nhập siêu của khối doanh nghiệp nội địa.
- Đóng góp trong tổng đầu tư mới toàn xã hội Việt Nam: 24%
- Trong sản lượng công nghiệp chế biến chế tạo: 50%
- Đóng góp vào thu ngân sách của thành phố Hồ Chí Minh (2021): 16.4%

=> Do đó về định tính, có thể nói vốn nước ngoài trực tiếp (FDI) còn gián tiếp nâng cao trình độ lao động, công nghệ của tài sản cố định, toàn bộ gương mặt văn minh đô thị hiện tại của VN, cũng như mức sống và trình độ dân trí, biến VN thành cứ điểm sản xuất hàng đầu về dệt may, đồ gỗ và có thế mạnh khi gia nhập WTO, FTAs. 1 lượng đáng kể nguồn lực, vị thế và bộ mặt quốc gia ngày nay, đang dựa trên khối này.

Thế nhưng, vì sao trong 20 năm qua kể từ khi FDI vào VN mạnh, hiệu quả tận dụng của chúng ta từ khối này hòng tranh thủ nâng cao năng suất nền kinh tế vẫn rất kém – so với lẽ ra đã đạt được ?
1. Sự chuyển giao công nghệ và liên kết giữa FDI với doanh nghiệp nội là vô cùng ít ỏi:
- 75% công nghệ FDI áp dụng ở VN là công nghiệp lạc hậu. Theo số liệu phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, đến 2020 chỉ có 6% doanh nghiệp FDI sử dụng công nghệ Âu Mỹ, trong khi 30% - 45% doanh nghiệp FDI sử dụng công nghệ của Trung Quốc, chủ yếu đã ra đời từ năm 2000 – 2005. Đa số các công nghệ này chưa được cập nhật do FDI không tập trung nhiều vào R&D (nghiên cứu và phát triển) ở Việt Nam.
- Ngay cả trong 6% những nhà máy FDI tiên tiến nhất ở VN, nhà máy đó cũng chỉ đảm đương các khâu đơn giản như lắp ráp, đa số giá trị sản phẩm làm ra nằm ở linh kiện được nhập khẩu.
2. Khối nội địa có nội lực và công nghệ quá yếu, khó hấp thụ lợi ích lan tỏa:
- Phần lớn doanh nghiệp sản xuất công nghiệp nội địa vẫn đang dùng công nghệ tụt hậu so với mức trung bình của thế giới từ 2 đến 3 thế hệ, công nghệ thấp và trung bình chiếm tới 60% tổng giá trị sản xuất công nghiệp chế biến chế tạo.
- Tỷ lệ đầu tư đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp Việt Nam: dưới 0.5% doanh thu, so với Ấn Độ (5%), Hàn Quốc (10%).
- Tỷ lệ đổi mới máy móc thiết bị hàng năm: 10% (Trung bình khu vực châu Á 15% - 20%).
- Hệ lụy: Các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày, điện tử có tới 70% - 90% nguyên liệu đầu vào là từ nhập khẩu, tỷ lệ nội địa hóa trung bình các ngành chỉ từ 10% - 20%. Thật vậy, 1 trong những vấn đề khó khăn khi đầu tư vào của FDI Nhật Bản là họ chỉ có thể nội địa hóa khoảng 30% vật tư đầu vào tại VN, trong đó đa số là vật tư kém giá trị, so với 68% ở Trung Quốc hay 57% ở Thái Lan.
3. Hơn 70% FDI chọn vào các ngành thâm dụng lao động như dệt may, lắp ráp điện tử, động lực tìm kiếm của FDI vẫn là chi phí lao động rẻ hơn là tay nghề:
- Các doanh nghiệp trên nặng về công việc đơn giản và lặp lại, chỉ đòi hỏi lao động ở trình độ phổ thông trung học. Vì thế, qua nhiều năm, các lao động này vẫn không tích lũy được thêm nhiều chuyên môn và công nghệ.
4. Chính sách hỗ trợ lan tỏa công nghệ thiếu hiệu quả, nặng về chính sách ưu đãi thuế, đất đai
- Các chương trình phát triển công nghiệp phụ trợ vẫn nhỏ lẻ, thiếu tài chính và thiếu thực tế.
- Thiếu các trung tâm hỗ trợ đổi mới sáng tạo và trung gian công nghệ, để giúp doanh nghiệp nội hiểu, tiếp cận và áp dụng công nghệ từ FDI.
- Chính sách ưu đãi FDI và phát triển doanh nghiệp nội rời rạc, chính sách phát triển doanh nghiệp nội chưa có tầm nhìn bài bản rõ ràng và hiệu quả thực tế, chính sách thu hút FDI ồ ạt, các địa phương thi nhau cạnh tranh ưu đãi để kéo FDI về nhưng trọng số lượng hơn chất lượng, thiếu hệ thống hỗ trợ kỹ thuật để doanh nghiệp địa phương tham gia chuỗi cung ứng (theo CIEM & UNDP 2019).
- Vấn đề căn bản là nội lực về vốn, kỹ năng lao động, trình độ công nghệ, trình độ và giải pháp chính sách trong nước còn rất yếu, dẫn đến chúng ta cũng không có nhiều vị thế mặc cả đối với khối FDI.
5. Môi trường xã hội, thể chế và tư duy giáo dục hạn chế sức sáng tạo
- Giáo dục nghề và đại học thiếu cập nhật, nặng hình thức thiếu thực tế, không đáp ứng nhu cầu kỹ năng các ngành hiện tại.
- Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, môi trường kích thích phản biện và sáng tạo còn rất hạn chế, làm giảm nhiều động lực đổi mới của doanh nghiệp, động lực phản biện và sáng tạo của cá nhân.

Tình trạng phân bổ nguồn lực và trục giá trị bị lệch hẳn về bất động sản, thực trạng khối u bất động sản. Từ lâu, bất động sản đã là 1 khối u nhức nhối hút rất nhiều thặng dư tiết kiệm, nguồn vốn, lực lượng lao động của khối trong nước:
- Nhiều tập đoàn bất động sản VN từ lâu đã có quan hệ bí hiểm với nhiều ngân hàng thương mại thông qua mối quan hệ sở hữu chéo chằng chịt giữa nhiều ông chủ BDS và các ngân hàng, dòng tín dụng bị nắn vào bất động sản với các điều kiện cho vay dễ dãi, lãi suất rẻ, quá trình kiểm toán và thẩm định giá bất động sản có thể bị bóp méo, lũng đoạn.
- Vì lãi suất quá ưu đãi/điều kiện cho vay dễ dãi cho BDS, và điều kiện cho vay khó khăn đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ, 1 phần ko ít tín dụng được bơm ra đều không đến được sản xuất công nghiệp mà chảy vào nhà đất, qua đó càng tăng trưởng tín dụng, thì cung tiền chỉ càng chảy vào thổi giá bất động sản ngày càng xa thu nhập người dân.
- Trong những đợt sốt bds, các tập đoàn này thao túng ngân hàng, kiểm toán, và công ty thẩm định giá để vay càng nhiều càng tốt thực hiện dự án tràn lan kiếm lời. Khi cơn sốt qua đi, 1 lượng rất lớn tài sản đảm bảo trong ngân hàng biến thành nợ xấu và là hậu quả cả xã hội phải gánh chịu. Lợi suất quá lớn từ bds tăng giá so với sản xuất kinh doanh, đẩy cả xã hội vào làn sóng đầu cơ bất động, xem thường phát minh sáng chế cùng tư duy khoa học/sáng tạo và tri thức nói chung.
- Bất động sản đóng góp khoảng 20% tỷ trọng GDP Việt Nam, Khi giá trị ngành bất động sản tăng 10%, GDP Việt Nam sẽ tăng khoảng 2% (từ cả tác động trực tiếp và tác động lên ngành khác như tài chính, xây dựng, du lịch, nông nghiệp)
- 10% lực lượng lao động (5 triệu trên tổng 52 triệu LLLD), làm việc trong ngành bất động sản, chưa tính số lượng lớn người làm phi chính thức không tính vào như môi giới tự do, người buôn bán đất tự do.
- Vốn hóa nhóm bất động sản chiếm 15% tổng vốn hóa thị trường chứng khoán Việt Nam, so sánh với mức 1.2% của chỉ số Shanghai Composite Trung Quốc.
- Tín dụng dành cho bất động sản từ hệ thống ngân hàng: 25% tổng tín dụng.
- 75% tài sản đảm bảo ở các ngân hàng là bất động sản.
- 35% tổng dư nợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ.

=> Hệ lụy:
- Vì có liên quan mật thiết đến tín dụng ngân hàng, ngành tài chính như ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm, nên khi thị trường bất động sản VN lên cơn sốt như 2017, 2021 hay rơi vào suy thoái như 2022, đều ảnh hưởng mạnh mẽ lên cả các ngành sản xuất khác và lên toàn bộ thị trường chứng khoán, mức độ nhạy cảm với bất động sản rất cao.
- 1 số lượng lớn lao động chính thức và phi chính thức có thu nhập liên quan đến bất động sản, nền kinh tế và các chỉ số có độ nhạy cảm với bất động sản rất cao.
- Vì 60% - 70% giao dịch bất động sản là giao dịch mua đi bán lại bất động sản/đất nền đã qua sử dụng – tức là phần này không được tính vào GDP thực, nên khi cung tiền M2 gia tăng thông qua tăng trưởng tín dụng, phần cung tiền này chảy nhiều vào bất động sản đặc biệt là cấu phần bds mua bán chuyển nhượng không tạo ra GDP, nên ngoài mặt đóng góp thêm cho GDP theo tỷ lệ trên, phần còn lại chạy vào lạm phát, chi phối quyết định tiết kiệm/đầu tư của người dân mức độ lớn, gây tăng vật giá, ảnh hưởng lên tỷ giá USD/VND và gây các biến động kinh tế khôn lường.
Tóm lại: đặc điểm kinh tế Việt Nam nổi bật ở mức độ phụ thuộc trục giá trị kinh tế vào bất động sản cao và sự phụ thuộc lớn vào vốn nước ngoài FDI, FII, trong kim ngạch xuất khẩu, Hoa Kỳ là đối tác lớn nhất chiếm gần 30%.
Các dự đoán tiếp theo trong bối cảnh mức thuế quan từ Mỹ gia tăng (vốn sẽ đánh thẳng vào quyết định đầu tư mới của FDI, và kim ngạch xuất khẩu – mà FDI vốn đang đóng góp tới 76%):
- Mức thuế quan mới có thể khiến các công ty FDI đang đầu tư hoặc sắp có ý định đầu tư phải tính toán lại về lợi nhuận, tiềm năng, đặc biệt trong bối cảnh các nguồn lực thu hút FDI chính như tuổi dân số trẻ, lương lao động rẻ, giá thuê đất đai rẻ đều đang hạn chế dần do tốc độ tăng thu nhập nhanh trong 7 năm qua sau giai đoạn thương chiến 1, tốc độ đô thị hóa cao và tốc độ tăng giá bất động sản lớn.
- Việc FDI có thể giảm sút và cả kim ngạch xuất khẩu giảm sút – vốn là những nguồn lực trụ chính của nền kinh tế, có thể khiến gia tăng tỷ lệ thất nghiệp, giảm sút thu nhập và sản lượng, giảm sút mức đầu tư trong xã hội, gia tăng tỷ giá hối đoái, mất cân đối cán cân thanh toán, giảm sút dự trữ ngoại tệ => Thực tế tác động có thể là lớn và lên mọi ngành chứ không chỉ là ngành xuất khẩu bị ảnh hưởng trực tiếp, đặc biệt trong bối cảnh tỷ lệ thất nghiệp vốn đã gia tăng khi 1 số lượng lớn cơ quan, doanh nghiệp theo xu hướng giảm biên chế.
- Lượng bán ròng của khối ngoại (FII) trên thị trường chứng khoán đã duy trì tới 1 tỷ usd trong 1 quý, bằng 10% tổng dòng tiền vào và thu nhập ròng trên cán cân thanh toán quốc gia, tỷ giá hối đoái khả năng sẽ chịu rất nhiều áp lực.
- Tính chính danh trong nền kinh tế rất thấp, phát minh sáng chế và sản xuất kinh doanh chân chính bị xem thường, không được hỗ trợ, nhu cầu theo đuổi lợi nhuận ngắn hạn từ bất động sản là rất lớn. Sự tăng tốc của trí tuệ nhân tạo sẽ đẩy 1 số lượng lớn người dân vốn sống nhờ bất động sản trở thành nạn nhân thời cuộc.
- Tình trạng suy giảm thu nhập, dòng tiền rút ra trên thị trường chứng khoán, vòng quay tiền chậm lại và kỳ vọng kinh tế ảm đạm, rất có thể cuối cùng sẽ gây rủi ro lớn lên mặt bằng giá BDS đang sốt ảo nhiều nơi. Vì sự phụ thuộc cả vào khối bds và FDI, thiếu vắng nền tảng năng suất tự thân, sức đề kháng tự thân yếu, tác động suy thoái lên GDP Việt Nam có thể chỉ mới bắt đầu.

Cảm ơn bác! Bài viết của bác có rất nhiều kiến thức, em phải đọc kỹ và ngẫm mới thấm đc ạ

Tối về mình nghiên cứu. Thanks bác Việt đã tag tên

@JanisJoplin da da ko có chi

Chào bác, tôi đọc bài rồi, thấy bác liệt kê các sự kiện nhưng hình như chưa cso kết luận gì?

Vậy theo bác Việt thì Việt Nam mình sẽ đi lên hay xuống ạ?

Những vấn đề này Chính phủ đã nhìn ra từ lâu rồi , rất nhiều bất cập , chồng chéo , tuy nhiên với kỷ nguyên chuyển mình sẽ rất nhiều việc phải làm , cần phải thay đổi lại tư duy , cách làm , cải cách nhiều thứ để đưa đất nước đi lên

Nhìn ra vấn đề gì cơ bác ? Kỷ nguyên chuyển mình nào ?
Tư duy không phải thứ nói mồm, chi tiền ra là đổi được như đầu tư công bác ạ.

--- Gộp bài viết, 28/04/2025, Bài cũ: 28/04/2025 ---

Bài này trao đổi về tính chu kỳ vận động tất yếu thôi bác ạ, khi xu hướng đã có, tự nhiên sẽ sinh ra nhiều nhân vật, mắt xích để cùng hình thành củng cố xu hướng lớn ấy, cũng không có liên hệ gì với VN cả, bài trao đổi về quan điểm nhìn nhận thôi. Cảm ơn các bác đã dành thời gian ạ.

Những cái lý thuyết được list ra, lại ko ăn nhập gì tính chất chu kỳ kinh tế.
Mà Chu kỳ kinh tế muh chỉ nhiêu lý thuyết thôi hử Việt? Thế hỏng mịa cái chu kỳ.

@SendMe đến nay nhận định toàn cảnh kinh tế VN thì e chỉ mới có bài này.
Cụ đọc tạm ạ, hy vọng cụ vui với nó...